Maddenin Hâl Değişimi

• Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç farklı hâlde bulunur.
• Bir maddenin ısı alarak ya da ısı vererek bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir.
• Günlük yaşamda hâl değişimi olaylarını sıkça gözlemleyebiliriz. Örneğin:
  • Çamaşır kururken,
  • Yemek pişirirken,
  • Su kaynatırken madde hâl değiştirir.
• Yere dökülen suyun bir süre sonra buharlaşıp kaybolması da bir hâl değişimidir.
• Toprak testinin içindeki suyun soğuk olması, testinin gözeneklerinden çıkan suyun buharlaşarak çevreyi soğutmasıyla ilgilidir.
• Sıcak havada denizden çıkan birinin üşümesi, vücuttaki suyun buharlaşmasıyla ortaya çıkar.
• Maddenin hâl değiştirebilmesi için ortamdan ısı alması veya ısı vermesi gerekir. Bazen madde ısı alırken ortam soğur, bazen madde ısı verirken ortam ısınır.

Isı alan hâl değişimleri:

• Erime (katı → sıvı)
• Buharlaşma (sıvı → gaz)
• Süblimleşme (katı → gaz)
  ➜ Bu olaylarda madde ısı alır, ortam soğur.

Isı veren hâl değişimleri:

• Yoğuşma (gaz → sıvı)
• Donma (sıvı → katı)
• Kırağılaşma (gaz → katı)
  ➜ Bu olaylarda madde ısı verir, ortam ısınır.

Erime ve Donma

• Erime ve donma birbirinin tersi olaylardır. Erime olayında madde çevresinden ısı alır.
• Donma olayı gerçekleşirken madde çevreye ısı verir. Bu yüzden sıvı maddeler donduğunda hava ısınır.

Buharlaşma, Kaynama ve Yoğuşma

• Buharlaşma ve yoğuşma olayları, tıpkı erime ve donma gibi birbirinin zıttı olan olaylardır. Buharlaşmanın gerçekleşmesi için maddenin dışarıdan ısı alması gerekir.
  • Buharlaşma her sıcaklıkta meydana gelebilir ve yalnızca sıvının yüzeyinde gerçekleşir.
  • Buharlaşmanın olması için sıvıya uzun süre yüksek ısı verilmesi gerekmez.
  • Buharlaşma ile kaynama karıştırılsa da, bu iki olay birbirinden farklıdır.
• Sıvılar uzun süre ısıtıldığında buharlaşma hızlanır ve sıvı içinde kabarcıklar oluşmaya başlar. Buharlaşmanın en yoğun yaşandığı bu olaya kaynama denir.

Buharlaşma

• Her sıcaklıkta gerçekleşebilir.
• Sadece sıvının yüzeyinde oluşur.
• Sıvının sıcaklığı arttıkça buharlaşma hızı da artar.
• Yavaş gerçekleşir.

Kaynama

• Sadece belirli bir sıcaklıkta meydana gelir.
• Sıvının her yerinde oluşur.
• Kaynama boyunca sıvının sıcaklığı sabit kalır.
• Hızlı bir şekilde gerçekleşir.

Buharlaşma ve Yoğuşma

Buharlaşma olayı sonucu havadaki su buharı, soğuk hava ile karşılaştığında yeniden sıvı hâle gelir. Bu olaya yoğuşma denir.

• Kaynayan bir yemeğin kapağını açtığımızda, kapağın iç kısmında oluşan su damlacıkları yoğuşmayı gösterir.
• Yağmur yağışı da yoğuşma olayına örnek verilebilir.

Yoğuşma ve Su Döngüsü

• Yoğuşma sırasında madde çevresine ısı verir, bu nedenle yoğuşmanın olduğu ortam ısınır.
• Yeryüzündeki sular buharlaşarak atmosfere yükselir.
• Gökyüzünde soğuk hava ile karşılaşan buhar yoğuşur ve su damlalarına dönüşür.
• Bu su damlaları yağmur olarak tekrar yeryüzüne düşer.
• Bu sürece su döngüsü denir.

Süblimleşme ve Kırağılaşma

• Süblimleşme, katı bir maddenin ısı alarak, sıvı hâle geçmeden doğrudan gaz hâline geçmesi olayıdır.
  • 🔷 Örnek: Dolaplarda saklanan giysileri güvelerden korumak ve tuvaletlerde kötü kokuları gidermek amacıyla kullanılan naftalin, süblimleşerek doğrudan katı hâlden gaz hâline geçer.
• Süblimleşme ve kırağılaşma, birbirinin zıt yani ters yönde gerçekleşen olaylardır.
• Kırağılaşma, gaz hâlindeki bir maddenin ısı vererek doğrudan katı hâle dönüşmesi durumudur.
• Kış aylarında, su buharının bazı yüzeylerde katı kristallere dönüşmesi kırağılaşmaya örnek gösterilebilir.
• Araba camlarında, çimenlerin ya da ağaç dallarının üzerinde oluşan bu kristaller kırağılaşma ile meydana gelir ve gözle görülebilir.

Maddenin Hal Değişimi Etkinlikleri

Maddenin Hal Değişimi Video

Çözümlü Örnek Test Soruları

1.
Suyun buharlaşarak gaz hâline geçmesine ne ad verilir?
A) Donma
B) Yoğuşma
C) Buharlaşma
D) Erime

Doğru cevap: C
Çözüm: Suyun sıvı hâlden gaz hâline geçmesine buharlaşma denir. Bu olay genellikle ısı alarak gerçekleşir.

---

2.
Aşağıdakilerden hangisi donma olayıdır?
A) Buzun eriyerek suya dönüşmesi
B) Su buharının yoğuşarak sıvı olması
C) Suyun buz kalıbına dönüşmesi
D) Karın eriyerek suya dönüşmesi

Doğru cevap: C
Çözüm: Donma, sıvı maddenin ısı vererek katı hâle geçmesidir. Su, buz hâline geçtiğinde donma olayı gerçekleşmiş olur.

---

3.
Yoğuşma olayı aşağıdaki durumlardan hangisinde gerçekleşir?
A) Buzun suya dönüşmesi
B) Çaydanlığın kapağında su damlacıkları oluşması
C) Suyun kaynaması
D) Karın erimesi

Doğru cevap: B
Çözüm: Buhar hâlindeki su, soğuk çaydanlık kapağına çarptığında tekrar sıvı hâle geçer. Bu olaya yoğuşma denir.

---

4.
Erime, donma, buharlaşma gibi olaylar aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A) Fiziksel değişim
B) Kimyasal değişim
C) Çözünme
D) Parçalanma

Doğru cevap: A
Çözüm: Maddelerin hâl değiştirmesi fiziksel değişimdir. Maddenin türü değişmez, sadece fiziksel hâli değişir.

---

5.
Hangisi ısı alarak gerçekleşen bir hâl değişimidir?
A) Donma
B) Yoğuşma
C) Erime
D) Sıkışma

Doğru cevap: C
Çözüm: Erime sırasında katı madde ısı alarak sıvı hâle geçer. Donma ve yoğuşma ısı vererek gerçekleşir, sıkışma ise hâl değişimi değildir.

Ek Bilgiler:

Maddenin Hali:

Maddeler, katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç farklı hâlde bulunabilirler. Bu haller, maddenin moleküler düzeydeki yapılarına ve moleküller arasındaki etkileşimlere bağlı olarak değişir.

1. Katı Hal:
   • Maddenin katı hali, moleküllerin düzenli bir şekilde sıralandığı ve belirli bir şekli olan bir hâldir.
   • Katı maddeler genellikle belirli bir hacme ve şekle sahiptirler.
   • Moleküller katı hâlde genellikle birbirlerine düzenli bir şekilde bağlıdır.
2. Sıvı Hal:
   • Maddenin sıvı hali, moleküllerin birbirine daha serbestçe hareket edebildiği, ancak hâlâ belirli bir hacme sahip olduğu bir hâldir.
   • Sıvı maddeler genellikle belirli bir şekle sahip değildir, ancak belirli bir hacmi vardır.
3. Gaz Hal:
   • Maddenin gaz hali, moleküllerin birbirinden oldukça uzakta ve serbest bir şekilde hareket ettiği bir hâldir.
   • Gazlar, genellikle belirli bir şekle veya hacme sahip değillerdir. Kapalı bir kap içinde her yöne doğru yayılabilirler.

Maddenin Hal Değişimi:

Maddenin bir halden diğerine geçmesine hal değişimi denir. İşte bu hal değişimleri:

1. Erime (Katıdan Sıvıya):
   • Bir katı madde ısıtıldığında, moleküller enerji alır ve hareketlenir. Bu, katı maddenin sıvı hale dönüşmesine neden olur.
2. Donma (Sıvıdan Katıya):
   • Sıvı bir madde soğutulduğunda, moleküller enerji kaybeder ve daha düzenli bir şekilde sıralanarak katı hale geçer.
3. Buharlaşma (Sıvıdan Gaza):
   • Sıvı bir madde ısıtıldığında, moleküllerin hareket enerjisi artar ve sıvı halden gaz hale geçer.
4. Yoğunlaşma (Gazdan Sıvıya):
   • Bir gaz soğutulduğunda, moleküller enerji kaybeder ve daha düzenli bir şekilde sıralanarak sıvı hale geçer.
5. Sublimasyon (Katıdan Gaza veya Gazdan Katıya):
   • Bazı maddeler, doğrudan katı halden gaz hale veya gaz halden katı hale geçebilir. Bu olaya sublimasyon denir.

Soru: Buzun erimesi sırasında neler olur? Açıklayınız.
Cevap: Buzun erimesi sırasında, buz katı halden sıvı hale geçer. Buzun içindeki su molekülleri, ısı enerjisi alarak hareketlenir ve daha düzensiz bir yapıya geçerler. Bu süreçte, buzun sıcaklığı 0°C’de sabit kalır, çünkü bu aşamada alınan enerji erime sürecini sürdürmek için kullanılır.

Soru: Günlük hayatta karşılaştığınız bir buharlaşma örneği nedir? Bu olayı açıklayınız.
Cevap: Günlük hayatta çamaşır kurutmak, bir kap suyu ısıtmak veya göletten su buharının yükselmesi buharlaşma örneklerindendir. Bu olay, sıvı halden gaz hâline geçiş olarak tanımlanır.

Soru: Hangi durumda bir madde sıvı halden katı hale geçer?
Cevap: Bir madde, sıvı halden katı hale geçerken genellikle soğutulur. Sıvının içindeki moleküller enerji kaybeder ve daha düzenli bir yapıya geçer, bu da maddeyi katı hale getirir.

Etkinlik: Buz ve Sıcak Su Deneyi

Malzemeler:

• Bir miktar buz
• Sıcak su
• İki ayrı kase

Yapılışı:

• İlk kasede sadece buz bulunan bir miktar su koyun.
• Diğer kasede ise sıcak suyu ekleyin.

Soru 1: İlk kasedeki buzun hal değişimini gözlemleyin. Ne oluyor?
Cevap 1: Buz erimeye başlar ve sıvı hale geçer.
Soru 2: İkinci kasedeki sıcak suyun hal değişimini gözlemleyin. Ne oluyor?
Cevap 2: Sıcak su buharlaşmaya başlar ve buhar hâline geçer.
Bu deney, öğrencilere farklı sıcaklık koşullarında maddenin hal değişimini gözlemleme fırsatı sunar.