İlimizin Göreceli Konumu 5. Sınıf Sosyal Bilgiler

5. Sınıf 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Konuları Konu Anlatımı

25.03.2025

Göreceli Konum ve Yer Şekilleri

Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara, komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yer üstü kaynaklarına, siyasi bloklara göre olan konumu ve yükseklik değerleri göreceli konumunu oluşturur.

Yer Şekilleri

Türkiye, çok engebeli ve yüksekliği fazla olan geniş bir ülkedir. Ortalama yüksekliği 1.132 metredir.
Türkiye arazisinin yarısından fazlası 1000–2000 m arasında yükseltiye sahiptir. 0–500 m arasındaki alçak yerler ise ülke yüz ölçümünün %17’sini kaplar.
Denize kıyısı olan şehirlerde yükselti azalırken verimli ovalar geniş yer tutar. İç bölgelerdeki şehirlerde platolar yoğun iken doğuya doğru gittikçe yükselti artar.

İklim

Ülkemizde kıyı bölgelerde yer alan illerde ılıman iklim yapısı görülürken, iç bölgelerde ise karasal iklim yapısı görülmektedir.

Haritadaki iklim türleri:

Akdeniz İklimi (kıyı Ege ve Akdeniz boyunca)
Karadeniz İklimi (Karadeniz kıyısı boyunca)
Karasal İklim (iç kesimler)

Su Kaynakları

Doğal varlıklarımızdan olan sularımız, ülkemizin beşerî özelliklerini de etkiler çünkü bu varlıklara bağlı olarak ülkemizde nüfus dağılımı ve insan faaliyetleri değişmektedir.
Akdeniz’e dökülen Seyhan ve Ceyhan nehirleri Çukurova topraklarını, Ege Denizi’ne dökülen Gediz, Bakırçay, Küçük Menderes ve Büyük Menderes nehirleri Aydın ve İzmir illerini, Karadeniz’e dökülen Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirleri ise Samsun, Tokat, Amasya, Çorum ve Yozgat gibi illeri besler.
En büyük gölümüz Van Gölü (Bitlis ve Van illerinde), ikinci büyük gölümüz ise Tuz Gölü (Ankara, Konya ve Aksaray sınırları içinde) yer alır.

Tarihî ve Doğal Güzelliklerimiz

Dört mevsimin yaşandığı Türkiye’de her mevsim keşfetmeye uygun sayısız doğal güzellik vardır. Dağlar, ovalar, nehirler, göller gibi birçok doğal güzellik bu coğrafyada doğa tutkunları için bir hazine sunar.
Geniş bir tarihe sahip Anadolu coğrafyasında birçok medeniyet yaşamıştır. Bu da ülkemizde tarihî güzelliklerin yoğun olmasına neden olmuştur.

Örnek İl: Adana

Güneyde Akdeniz’e kıyısı olan Adana, Akdeniz Bölgesi‘nde yer alır.
Türkiye’nin en büyük ve verimli ovalarından biri olan Çukurova Adana’dadır. Yükseltinin az olduğu bu ovalarda tarımsal faaliyetler gelişmiştir.
Akdeniz iklimi görülür: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
Seyhan ve Ceyhan nehirleri, Adana’dan geçer. Bu nehirler üzerinde barajlar bulunur ve bu barajlar sayesinde elektrik üretimi yapılır.
Adana, birçok tarihî ve kültürel mekâna ev sahipliği yapar. Bunlardan bazıları:
- Varda Köprüsü, Taş Köprü, Adana Arkeoloji Müzesi, Bebekli Kilise, Yılan Kale, Anavarza Antik Kenti, Misis Antik Kenti ve Köprüsü, Misis Mozaik Müzesi, Adana Ulu Cami, Adana Kazancılar Çarşısı, Magarsus Antik Kenti, Kurtkulağı Kervansarayı, Büyük Saat Kulesi.

Örnek İl: Antalya

Antalya, Türkiye’nin güneyinde, tamamı Akdeniz Bölgesi’nin batısında yer alır. Güneyinde Akdeniz, batısında Muğla, kuzeyinde Burdur ve Isparta, kuzeydoğusunda Konya, doğusunda ise Karaman ve Mersin illeri bulunur.
Antalya ilinin ortalama olarak %77,8’i dağlık, %10,2’si ova ve %12’si ise engebelidir. Akarsular ve faylar tarafından derin bir biçimde yarılmış olan Toros Dağları ve yüksek platolar geniş yayılım alanına sahiptir.
Genel olarak yazların sıcak ve kurak geçtiği, kışların ise genelde yağışlı ve ılık olduğu Akdeniz iklimi görülür.
Antalya’nın su kaynakları; Alakır ve Korkuteli çayları üzerinde kurulan barajlarla değerlendirilir. Karagöl, Avlan, Söğüt ve Sıravgal gölleri çeşitlilik gösterir.
Antalya’da Manavgat Şelalesi, Saklıkent Kanyonu, Kurşunlu Şelalesi, Karain Mağarası, Göynük Kanyonu, Kaleiçi, Perge Antik Kenti, Olimpos Antik Kenti, Aspendos Tiyatrosu ve Hadrian Kapısı gibi birçok doğal ve tarihi güzellik bulunur.

Örnek İl: İzmir

İzmir; kuzeyde Madra Dağları, güneyde Kuşadası Körfezi, batıda Çeşme Yarımadası ve Tekne Burnu, doğuda ise Aydın ve Manisa ile çevrilidir. İzmir, batıda Ege Denizi’ne kıyısı olan geniş körfezle buluşur.
Doğu-batı yönünde uzanan sıradağlar arasında yer alan verimli ovalar, yüzey şekillerinin ana hatlarını oluşturur. Kuzeyde Madra Dağları, güneyde Aydın Dağları bulunur.
Akdeniz iklimi etkisi altında olan İzmir’de yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
İzmir’in önemli su kaynakları: Gediz Nehri, Küçük Menderes ve Bakırçay’dır.
İzmir’in tarihi ve doğal güzellikleri arasında: Efes Antik Kenti, Agora Ören Yeri, Saat Kulesi, Tarihi Asansör, Karagöl Tabiat Parkı, Homeros Vadisi, Bozdağ gibi önemli yerler yer alır.

Örnek İl: Bursa

Bursa, Güney Marmara’da yer alır. Doğuda Bilecik, Adapazarı; kuzeyde İzmit, Yalova, İstanbul ve Marmara Denizi; güneyde Eskişehir, Kütahya; batıda ise Balıkesir ile çevrilidir.
Bursa’nın yaklaşık %35’i dağlarla kaplıdır. En önemli dağı Uludağ’dır. Dağ ve ova yapısı sayesinde tarım gelişmiştir.
Bursa’da yer şekilleri nedeniyle verimli ovalar yaygındır. Bu nedenle tarım oldukça gelişmiştir.
Nilüfer, Deliçay ve Göksu akarsuları, ilin önemli su kaynaklarını oluşturur.
Bursa’daki önemli tarihî yapılar: Ulu Cami, Emir Sultan Cami, Şehzade Mustafa Türbesi, Bursa Kalesi, Zindan Kapı, Oylat Mağarası, ve çeşitli türbeler ve anıtsal yapılar.

Örnek İl: Trabzon

Kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Gümüşhane ve Bayburt, doğusunda Rize, batısında ise Giresun bulunmaktadır.
Trabzon’un yer şekillerinde doğu-batı yönünde uzanan dağlık alanlar öne çıkar. En önemlisi Zigana Dağları’dır. Vadiler ve delta ovaları da geniş yer tutar.
Trabzon, Karadeniz iklimi etkisi altındadır. Yazlar serin ve yağışlı, kışlar ılıman ve yağışlı geçer. Bu nedenle şehir yeşil ve nemli bir atmosfere sahiptir.
Su kaynakları bakımından Yomra, Karadere ve Solaklı önemli akarsulardır. Önemli gölleri ise Yedigöller, Uzungöl ve Sera Gölü’dür.
Trabzon; Ayasofya Müzesi, Trabzon Kalesi, Atatürk Köşkü ve Sümela Manastırı gibi tarihi yapılarla kültürel mirasa ev sahipliği yaparken, Uzungöl gibi doğal güzellikleriyle de tanınır.

Örnek İl: Diyarbakır

Doğuda Siirt, Muş; güneyde Mardin; batıda Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya; kuzeyde ise Elazığ ve Bingöl ile çevrilidir.
%37 oranında dağ, %31 oranında ovalık alana sahiptir. En yüksek dağı Karacadağ olup tarıma elverişli verimli ovalar bulunur.
Diyarbakır’da karasal iklim etkilidir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlıdır.
Su kaynakları açısından Dicle ve Fırat Nehirleri öne çıkar.
Diyarbakır’ın önemli tarihi yerleri: Ulu Cami, Sülüklü Han, Hasanpaşa Hanı, Çayönü Höyüğü. Doğal güzelliklerinden bazıları: Hevsel Bahçeleri, Hilar Mağarası, Gelincik Dağı.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki bilgilerden hangisi bir ilin göreceli konumunu açıklar?
A) 38° Kuzey paralelinde yer alması
B) Doğal kaynaklar bakımından zengin olması
C) 34° Doğu boylamında yer alması
D) Deniz seviyesinden yüksekliği

Doğru Cevap: B
Çözüm: Göreceli konum, bir yerin çevresindeki unsurlara, ulaşım yollarına, ekonomik kaynaklara veya önemli merkezlere göre olan konumudur. B seçeneği doğal kaynaklara atıfta bulunduğu için göreceli konumla ilgilidir. Diğerleri matematik konumdur.

2. Zonguldak ilinin Türkiye’nin önemli taş kömürü yataklarına sahip olması, onun hangi konumunu ifade eder?
A) Mutlak konum
B) Yükselti konumu
C) Matematik konum
D) Göreceli konum

Doğru Cevap: D
Çözüm: Taş kömürü yataklarına sahip olmak, bir ilin ekonomik özelliğidir ve çevresel unsurlara göre belirlenir. Bu nedenle göreceli konuma örnektir.

3. İzmir’in liman kenti olması ve ticaretin gelişmiş olması aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?
A) Matematik konumu
B) Yüzölçümü
C) Göreceli konumu
D) Nüfusu

Doğru Cevap: C
Çözüm: Liman kenti olması ve ticaretin gelişmesi, İzmir’in çevresel ve ekonomik özellikleriyle ilgilidir. Bu durum göreceli konumu ifade eder.

4. Aşağıdakilerden hangisi bir ilin göreceli konumuna bağlı olarak değişebilir?
A) Güneşin doğuş saati
B) Ortalama sıcaklık
C) Komşu illerle olan ticari ilişkileri
D) Ekvatora uzaklığı

Doğru Cevap: C
Çözüm: Ticari ilişkiler çevresel ve beşeri faktörlerle ilgilidir. Bu nedenle göreceli konuma bağlıdır. Diğer seçenekler daha çok matematik konumla ilgilidir.

5. Trabzon ilinin Karadeniz kıyısında bulunması, fındık üretiminin yaygın olmasına neden olmuştur. Bu durum hangi konumla açıklanır?
A) Matematik konum
B) Göreceli konum
C) Coğrafi enlem
D) Mutlak konum

Doğru Cevap: B
Çözüm: Kıyıda bulunmak ve iklime bağlı olarak fındık üretiminin yaygın olması, göreceli konumun bir sonucudur. Göreceli konum, tarım ürünleri dağılımını etkileyebilir.