Gelişmiş bir hücre üç temel kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımlar, hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir. Birçok hücre mikroskop yardımıyla gözlemlenebilirken bazı hücreler gözle görülebilir. Kuş yumurtaları ve portakal hücreleri gözle görülebilen hücrelere örnektir.

Hücrenin Temel Kısımları

Hücre Zarı:

Hücreye madde giriş çıkışını sağlayan, hücreyi çepeçevre sararak dış ortamdan ayıran, bütünlüğünü koruyan ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.

• Hücre zarı canlı, esnek, saydam, akışkan ve çok incedir.
• Seçici ve geçirgendir, üzerinde madde alışverişini sağlayan yapılar bulunur.
• Hücreye madde girişini kontrol eder ve zararlı maddelerin hücre içine girmesini engeller.
• Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşur.
• Hücreyi dış etkenlerden korur.
• Büyüyebilir ve yıpranan kısımlarını onarabilir.
• Hücre zarında bulunan bazı özel proteinler, hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. Böylece benzer yapı ve göreve sahip hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur.

Hücre Duvarı:

Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında ayrıca hücre duvarı da bulunur. Bitki hücrelerinin en dış katmanıdır. Hücre duvarı hücreye dayanıklılık, sertlik ve şekil kazandırır. Hücre duvarı cansızdır.

Çekirdek:

Hücrenin ortasında yer alan, bir zar ile sitoplazmadan ayrılan ve hücredeki tüm yaşamsal faaliyetleri yöneten yapıdır. Çekirdek, canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan ve organelleri yöneten merkezdir.

• Çekirdek, hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir.
• Kalıtsal bilgileri taşıyan yapılar çekirdekte bulunur.
• Canlıya ait saç rengi, göz rengi, deri rengi, kan grubu gibi tüm bilgiler burada saklanır.
• Çekirdek, sitoplazmadaki organelleri yöneterek hücrenin düzenli çalışmasını sağlar.
• Çekirdek, çekirdek zarı ile çevrilerek sitoplazmadan ayrılır.

Sitoplazma: Hücre zarıyla çekirdek arasını dolduran ve büyük bir bölümü sudan oluşan yumurta akı kıvamında yarı akışkan bir sıvıdır.

• Yapısındaki su oranı hücreden hücreye değişebilir. Sitoplazmada su dışında karbonhidrat, yağ, protein, mineral, vitamin, enzim, hormon, boya (pigment), oksijen, karbondioksit gibi maddeler de bulunur.
• Sitoplazma içinde farklı büyüklük, şekil ve görevlere sahip organel adı verilen yapılar vardır.
• Hücrenin yaşamsal faaliyetleri sitoplazmada bulunan organeller tarafından sağlanır.

Bir Analoji Örneği: Okulu hücreye benzetirsek, güvenlik görevlisi hücre zarını, okul müdürü çekirdeği ve okul içindeki boşluklar ise sitoplazmayı temsil eder.

Organeller: Sitoplazmada bulunan ve hücre için gerekli olan yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren, farklı görev ve özelliklere sahip olan yapılara organel denir.

Endoplazmik Retikulum

• Hücre zarı, diğer organeller ve çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır.
• Hücre içinde madde taşınmasını ve golgi cisimciğinin oluşmasını sağlar.
• Madde iletimini sağlar.
• 

Ribozom

• En küçük organeldir.
• Protein sentezinde görevlidir.
• Tüm canlı hücrelerde bulunur.
• 

Golgi Cisimciği

• Üst üste yığılmış torbacıklar şeklindedir.
• Ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük ve bitkilerdeki koku veren salgıları üreterek bunları bir zarla çevirip paketler.
• Vücutta salgı üreten organların hücrelerindeki sayısı normalden fazladır.
• 

Koful

• Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda olup kese şeklindedir.
• Hücre içine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını, bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını sağlar.
• 

Mitokondri

• Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan karaciğer, kas, sinir ve beyin hücrelerinde sayısı daha fazladır.
• Hücre içine alınan besin maddelerinin parçalanarak enerji üretilmesini sağlar.
• 

Kloroplast

• Bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz.
• Bitkilerin yeşil renkli kısımlarındaki hücrelerde bulunan yeşil renkli bir organeldir.
• Yapısında klorofil maddesi bulunur. Klorofil, bitkiye yeşil renk verir ve fotosentez olayında görev alır.
• Fotosentez sayesinde besin ve oksijen üretimini sağlar.
• 

Lizozom

• Genellikle hayvan hücrelerinde ve ilkel bitki hücrelerinde bulunur, gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz.
• İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır, ancak alyuvar hücrelerinde bulunmaz.
• Hücre içindeki büyük besin maddelerinin, yaşlanan ve yıpranan organellerin, hücre içine giren zararlı maddelerin ve mikropların parçalanmasını ve sindirilmesini sağlar.
• 

Sentrozom

• Genellikle hayvan hücrelerinde ve bazı ilkel bitki hücrelerinde çiftler halinde bulunur, gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz.
• Hücre bölünmesinde görev alır.

Bakterilerde çoğu organel ve çekirdek bulunmaz. Kalıtsal özellikleri taşıyan kalıtsal materyaller sitoplazmada dağınık halde bulunur.

Günümüzde Kullanılan Hücre Teorisi:

1. Bütün canlılar bir veya daha fazla sayıda hücreden oluşur.
2. Hücre, canlının en küçük görev ve yapı birimidir.
3. Tüm hücreler, kendinden önceki var olan hücrelerin bölünmesiyle oluşur.
4. Hücrede, canlıya ait kalıtsal bilgileri taşıyan kalıtsal yapılar bulunur ve bu bilgiler, hücre bölünmesi sayesinde bir hücreden diğerine aktarılır.

• Hücre, canlıların en küçük yapı ve işlev birimi olması nedeniyle organizmanın oluşumunu sağlayan ilk canlı yapıdır.
• Tüm canlılar beslenme, sindirim, solunum, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirmek zorundadır. Bunları kolaylaştırmak için çok hücreli canlılarda yapı, özellik ve işlevleri benzer olan hücreler bir araya gelerek gruplaşır. Bu hücre gruplarına doku adı verilir.
  • Örneğin: Kıkırdak, kemik, kas doku gibi. Dokular birlikte çalışarak yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirir.
• Belli bir görevi yapmak üzere bir araya gelen farklı dokular organları oluşturur.
  • Örneğin: Kas doku diğer bazı dokularla birlikte kalp, mide, kol, bacak, böbrek, karaciğer gibi farklı organları oluşturur.
• Aynı amaca yönelik organlar bir araya gelerek sistemleri oluşturur.
  • Örneğin: Ağız, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs bir araya gelerek sindirim sistemini oluşturur.
• Boşaltım, dolaşım, sinir, solunum, üreme sistemi gibi yapılar benzer şekilde oluşur. Tüm sistemler uyum içinde çalışarak organizmayı, yani canlıyı meydana getirir.

Bir Analoji Örneği:
Hücreyi tuğlaya benzetirsek, duvarlar dokuyu, odalar organı, katlar sistemi ve bina organizmayı temsil eder.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Bitki ve Hayvan Hücrelerinin Temel Kısımları ve Organelleri

1. Aşağıdakilerden hangisi hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunan bir organeldir?

A) Kloroplast
B) Hücre duvarı
C) Çekirdek
D) Büyük merkezi koful

Çözüm:

• Kloroplast sadece bitki hücresinde bulunur.
• Hücre duvarı da sadece bitki hücresinde bulunur.
• Büyük merkezi koful genellikle bitki hücrelerinde bulunur.
• Çekirdek, hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunur ve hücrenin yönetim merkezidir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

2. Hücrenin enerji üretiminden sorumlu organeli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mitokondri
B) Kloroplast
C) Ribozom
D) Lizozom

Çözüm:

• Mitokondri, hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunan ve hücreye enerji sağlayan organeldir.
• Kloroplast sadece bitki hücrelerinde bulunur ve fotosentez yapar.
• Ribozom protein üretiminden sorumludur.
• Lizozom, hücre içindeki zararlı maddeleri parçalar.

Doğru cevap A şıkkıdır.

3. Bitki hücresinde olup hayvan hücresinde bulunmayan organel aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mitokondri
B) Çekirdek
C) Kloroplast
D) Ribozom

Çözüm:

• Mitokondri, çekirdek ve ribozom her iki hücrede de bulunur.
• Kloroplast, sadece bitki hücresinde bulunur ve fotosentez yaparak bitkinin kendi besinini üretmesini sağlar.

Doğru cevap C şıkkıdır.

4. Hücrenin en dış kısmında bulunan ve hücreyi dış ortamdan ayıran yapı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çekirdek
B) Hücre duvarı
C) Hücre zarı
D) Sitoplazma

Çözüm:

• Hücre zarı, hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunur ve hücrenin dış ortamla olan bağlantısını sağlar.
• Hücre duvarı ise sadece bitki hücrelerinde bulunur ve bitkiye sertlik kazandırır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

5. Hücrenin içini dolduran, organellerin içinde bulunduğu sıvı maddeye ne ad verilir?

A) Çekirdek
B) Sitoplazma
C) Hücre zarı
D) Kloroplast

Çözüm:

• Sitoplazma, hücre içinde bulunan sıvı kısımdır ve organeller burada bulunur.
• Çekirdek, hücrenin yönetim merkezidir.
• Hücre zarı, hücrenin en dış kısmıdır.
• Kloroplast, sadece bitki hücrelerinde bulunur ve fotosentez yapar.

Doğru cevap B şıkkıdır.