Dil yapıları, bir dilin kurallarını ve özelliklerini inceleyen temel konulardan biridir. 5. sınıf seviyesinde dil yapıları konusu şu başlıkları içerir:

1. Sözcük Yapısı

a. Kök ve Ekler

Kök: Bir kelimenin anlamlı en küçük parçasıdır.

• Örnekler: “gel-” (fiil kökü), “ev” (isim kökü)

Ekler: Köklere eklenerek yeni anlamlar kazandıran yapılardır.

• Örnekler: “gel-di” (geçmiş zaman eki), “ev-ler” (çoğul eki)

b. Yapım ve Çekim Ekleri

Yapım Ekleri: Yeni kelimeler türetir.

• Örnek: “bil-gi” (bil- fiilinden türemiş)

Çekim Ekleri: Kelimenin cümledeki görevini belirler.

• Örnek: “okul-da” (bulunma hali eki)

2. Cümle Yapısı

a. Kurallı ve Devrik Cümle

Kurallı Cümle: Yüklemi sonda olan cümle.

• Örnek: “Ayşe bugün parka gitti.”

Devrik Cümle: Yüklemi sonda olmayan cümle.

• Örnek: “Bugün parka gitti Ayşe.”

b. Basit, Birleşik ve Sıralı Cümle

Basit Cümle: Tek yüklemi olan cümle.

• Örnek: “Kitap okudum.”

Birleşik Cümle: Yan cümlecik içeren cümle.

• Örnek: “Geldiğini görünce çok sevindim.”

Sıralı Cümle: Virgülle bağlanmış cümleler.

• Örnek: “Ders çalıştım, oyun oynadım.”

3. Anlatım Bozuklukları

a. Gereksiz Sözcük Kullanımı

• Örnek: “Yarın gelecek olan misafirler yarın gidecek.” (Yarın tekrar edilmiş.)

b. Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükler

• Örnek: “Bu soruyu çözebilecek kadar bilgiliyim.” (Yerine “yeterli” denmeli.)

---

Çözümlü Test Soruları

Soru 1:

“Koş-arak bahçeye gitti.” cümlesindeki “-arak” ekinin türü nedir?
A) Yapım eki
B) Çekim eki
C) Kök
D) Ek fiil

Çözüm: “-arak” zarf-fiil ekidir, çekim ekidir. Cevap: B

---

Soru 2:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi birleşik cümledir?
A) “Kitap okumayı çok severim.”
B) “Oyun oynarken düştüm.”
C) “Ders çalıştım ve uyudum.”
D) “Hava karardı.”

Çözüm: “Oyun oynarken” yan cümleciktir. Cevap: B

---

Soru 3:

“Bu eski, antika bir vazodur.” cümlesindeki anlatım bozukluğunun nedeni nedir?
A) Gereksiz sözcük
B) Yanlış anlamda sözcük
C) Özne-yüklem uyumsuzluğu
D) Tamlama yanlışlığı

Çözüm: “Eski” ve “antika” aynı anlamda olduğu için gereksiz sözcük kullanımı vardır. Cevap: A

---

Soru 4:

“Yarın sinemaya gideceğim.” cümlesi için hangisi doğrudur?
A) Devrik cümle
B) Kurallı cümle
C) Birleşik cümle
D) Sıralı cümle

Çözüm: Yüklemi sonda olduğu için kurallı cümledir. Cevap: B

---

Soru 5:

“Güzel bir şarkı söyledi.” cümlesindeki “güzel” sözcüğünün kökü nedir?
A) güz
B) güzel
C) güze
D) güzellik

Çözüm: “Güzel” kelimesinin kökü “güzel”dir, daha küçük parçaya ayrılamaz. Cevap: B

---

Özet Tablo: Dil Yapıları