Dil Yapıları 5. Sınıf Türkçe

5. Sınıf 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı Konu Anlatımı

01.04.2025

1. Sözcükte Yapı (Kök ve Ekler)

Her kelime bir kökten oluşur. Bazı kelimelere ekler getirilerek ya anlamı değiştirilir ya da cümledeki görevi belirlenir.

✅ Kök Nedir?

Kök, bir kelimenin anlamlı ve bölünemeyen en küçük parçasıdır.

Örnekler:

Gülmek → “Gül” fiil kökü
Evde → “Ev” isim kökü
Koşuyor → “Koş” fiil kökü
Kalemlik → “Kalem” isim kökü

✅ Ekler 2’ye ayrılır:

🔹 1. Yapım Ekleri:

Kelimenin anlamını değiştirir ve yeni kelimeler oluşturur.
Örnekler:

kitap → kitaplık (“-lık” yapım eki, yer bildirir)
öğretmek → öğretmen (“-men” yapım eki, meslek bildirir)
su → suz (“-suz” yapım eki, olumsuzluk katar)

Not: Yapım eki aldıktan sonra kelimenin türü de değişebilir.
Örnek:

güzel (sıfat) → güzellik (isim)
oynamak (fiil) → oynacak (isim/sıfat olabilir)

🔹 2. Çekim Ekleri:

Kelimenin anlamını değiştirmez, cümlede görev kazandırır.
Örnekler:

kalemler (çoğul eki)
okula (yönelme eki)
evde (bulunma eki)
kitapım (iyelik eki)
kalemimi (belirtme eki)

2. Sözcük Türleri

✅ İsim (Ad):

Varlıkların, kavramların, yerlerin adıdır.
Örnek: masa, okul, mutluluk, deniz, Ali, Türkiye

✅ Fiil (Eylem):

Bir iş, hareket, oluş ya da durum bildirir.
Örnek: yazmak, okumak, gitmek, yaşamak, büyümek
Cümlede fiil olup olmadığını anlamak için “ne yaptı?” sorusu sorulabilir.
Örnek:

Ali koşuyor. (Ne yapıyor?) → koşuyor = fiil

✅ Sıfat (Ön Ad):

İsmi niteleyen ya da belirten kelimelerdir.
Örnek: kırmızı elma, uzun masa, üç kalem
→ “kırmızı”, “uzun”, “üç” = sıfat

✅ Zamir (Adıl):

İsimlerin yerine kullanılan kelimelerdir.
Örnek: ben, sen, o, biz, siz, onlar

Bu, şu, o gibi işaret zamirleri
Kendisi, hepimiz gibi dönüşlülük ya da belirsizlik bildiren zamirler

✅ Zarf (Belirteç):

Fiilleri, sıfatları ya da diğer zarfları niteler.
Örnek: hızlı koştu, çok güzel, hemen geldi
→ “hızlı”, “çok”, “hemen” = zarf

3. Kelime Grupları ve Cümlede Kullanımı

Bir kelimenin türü, cümlede nasıl kullanıldığına göre de değişebilir.
Örnek:

Temiz çocuk → Sıfat
Bu evi temiz → Fiil (temizlemek eylemi yapılmış)

🎯 Özet Tablolar

Yapı Türü	Açıklama	Örnek
Kök	Anlamlı en küçük parça	koş, ev, kitap
Yapım Eki	Yeni kelime türetir	kitap → kitapçı
Çekim Eki	Anlam değiştirmez	kitap → kitaplar
Fiil	İş, oluş bildirir	yazmak, gitmek
İsim	Varlık/kavram adı	masa, okul
Sıfat	İsmi niteler	güzel ev
Zamir	İsmin yerini tutar	o, bu, biz
Zarf	Fiili/sıfatı niteler	çok hızlı

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “kitap” kelimesi kök halindedir?

A) Kitapçıdan iki kitap aldım.
B) Kitaplık çok dolmuş.
C) Bu kitabı çok sevdim.
D) Kitap okumanın faydası büyüktür.
Cevap: D
Çözüm: “Kitap” kelimesi sadece kök hâlindedir. Diğer seçeneklerde ya yapım eki (“kitapçı”, “kitaplık”) ya da çekim eki (“kitabı”, “kitaplar”) almıştır.

2. Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisi yapım eki almıştır?

A) Kardeşimle oynadık.
B) Kalemliğini çantasına koydu.
C) Yeni okullar açıldı.
D) Bu yazlık ev çok güzel.
Cevap: D
Çözüm: “Yazlık” kelimesinde “-lık” yapım eki vardır ve “yaz” kelimesinden yeni bir anlam türetilmiştir. Diğerlerinde sadece çekim eki vardır.

3. “Güzel, büyük, yeşil” gibi kelimeler aşağıdaki sözcük türlerinden hangisine örnektir?

A) Fiil
B) Zamir
C) Sıfat
D) Zarf
Cevap: C
Çözüm: Bu kelimeler bir ismi niteliyor ya da belirtiyor. Örneğin, “güzel ev”, “büyük çanta”, “yeşil yaprak” gibi. Bu nedenle sıfattır.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmıştır?

A) Kalem kutumu sınıfta unuttum.
B) Bu çantayı o almış.
C) Yeni kitaplar geldi.
D) Ders zili çaldı.
Cevap: B
Çözüm: “O” kelimesi, bir ismin yerini tutmuştur. Zamirler, ismin yerini tutar ve genellikle tekrarların önüne geçer.

5. “Çocukluk, güzellik, öğretmenlik” kelimeleri hangi ekle türetilmiştir?

A) Çekim eki
B) Çoğul eki
C) Yapım eki
D) Hal eki
Cevap: C
Çözüm: Bu kelimelerde “-luk”, “-lik” gibi yapım ekleri kullanılarak yeni anlamlar ortaya çıkarılmıştır. Örneğin, “çocuk”tan “çocukluk”, “güzel”den “güzellik” gibi.