Kazanım: 5.1.1. Dâhil olduğu gruplar ve bu gruplardaki rolleri arasındaki ilişkileri çözümleyebilme

KAVRAM TABLOSU

• Birey: Toplumun temel yapı taşı olan ve kendine özgü nitelikleriyle diğerlerinden ayrılan tek bir insanı ifade eder.
• Grup: Ortak düşünce, amaç ve değerler etrafında bir araya gelen ve belirli bir süre boyunca etkileşim halinde olan insanlar topluluğudur.
• Kurum: Toplumsal ihtiyaçları karşılamak amacıyla oluşturulan, yapılandırılmış ve kalıcılığı olan organizasyonlardır.
• Rol: Bir grubun veya kurumun işleyişinde bireylerin üstlendiği görev ve davranış biçimleridir.
• Hak: Başkalarının özgürlük alanına zarar vermeden, kişinin kendi yaşamını düzenleme ve karar alma özgürlüğüdür.
• Sorumluluk: Grup veya kurum içinde bireyin yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve beklentilerdir.

Toplumsal Yaşam ve İş Birliği

İnsan, doğası gereği toplumsal bir varlıktır. Bireyler, toplum içinde birbirleriyle etkileşim halinde yaşar ve tek başına karşılayamayacakları ihtiyaçlarını gidermek için iş bölümü ve dayanışmaya ihtiyaç duyar. Bu iş birliği, grupların ve kurumların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Gruplar arasındaki uyum, dayanışma ve iş birliği ne kadar güçlü olursa, toplum da o derece güçlenir ve süreklilik kazanır. Grup üyeleri, birbirlerine deneyim ve bilgilerini aktararak kolektif bir gelişim sürecine katkıda bulunur. Bu süreç, bireylerin olduğu kadar toplumun da ilerlemesine ve refahına yardımcı olur.

Grupların Temel Nitelikleri:

• Ortak hedefler etrafında birleşirler.
• Üyeler arasında tanışıklık ve etkileşim bulunur.
• Geçici veya sürekli olabilirler.
• Dayanışma, görev paylaşımı ve ortak çalışma esasına dayanırlar.

---

Kurumların Temel Nitelikleri:

• Resmi yetkiyle (eğitim, sağlık, adalet gibi) toplumsal hizmet sunarlar.
• Faaliyetleri yasal düzenlemelerle belirlenir.
• Çalışanları düzenli ücret alır.
• Devlet veya ilgili mercilerce denetlenirler.

---

Sosyalleşme ve Toplumsal Katılım

Sosyalleşme:

Bireyin, içinde yaşadığı toplumun değerlerini, normlarını ve davranış kalıplarını öğrenme sürecidir. Bu süreçte:

• Aile, okul, arkadaş çevresi ve medya etkilidir.
• Örnekler: Okulda ders dinlemek, spor kulübüne üye olmak, festivallere katılmak.

Sosyal Katılım:

Bireylerin toplumsal karar süreçlerine aktif dahil olması ve sorumluluk üstlenmesidir.

Örnekler:

• STK’larda gönüllü çalışmak,
• Seçimlerde oy kullanmak,
• Mahalle toplantılarında fikir beyan etmek.

Not: Sosyalleşme pasif bir öğrenme, sosyal katılım ise aktif bir eylemlilik halidir.

Rollerimiz ve Özellikleri

Girdiğimiz gruplarda farklı roller üstleniriz. Bu rollerin temel özellikleri şunlardır:

Rollerin Özellikleri	Örnekler
Doğuştan veya sonradan kazanılabilir. – Doğuştan gelen roller (kişinin iradesi dışında). – Sonradan kazanılan roller (çaba ve yetenekle elde edilir).	Doğuştan: Bebek, çocuk, evlat, abla/ağabey. Sonradan: Öğretmen, doktor, sporcu.
Gruba veya kuruma göre değişir. Aynı kişi farklı ortamlarda farklı roller alabilir.	Okulda öğrenci, STK’da gönüllü, hastanede hasta olabilir.
Zamanla değişebilir. Bazı roller biter, yenileri eklenir.	İlkokuldan ortaokula geçişte öğrenci rolü değişir.
Gönüllülük esasına dayanabilir.	Bir derste temsilci olmak, STK’da gönüllü çalışmak.
Aynı anda birden fazla rol üstlenilebilir.	Ailede çocuk, okulda öğrenci, sokakta yaya olabiliriz.
Kişisel özellikler rolleri belirler. (Yetenek, ilgi, cinsiyet, yaş vb.)	Müzisyen olmak yetenek, anne olmak sosyal bir rol.
Kısa veya uzun süreli olabilir.	Uzun süreli: Anne-baba, evlat. Kısa süreli: Yaz stajyeri, misafir.
Hak ve sorumluluklar rollere bağlıdır.	Öğrencinin eğitim hakkı ve ders çalışma sorumluluğu.
Roller sorumluluk getirir.	Doktorun hastayı tedavi etme, sürücünün trafik kurallarına uyma zorunluluğu.

---

Haklarımız

Gruplara katıldığımızda bazı haklar elde ederiz:
✔ Eğitim hakkı (Okulda öğrenim görmek)
✔ Temel ihtiyaçlar (Ailede beslenme, barınma)
✔ Çocuk hakları (Oyun oynama, güvenli yaşam)
✔ Katılım hakkı (Görüş belirtme, seçimlerde oy kullanma)

---

Sorumluluklarımız

Rollerimiz bize bazı görevler yükler:
✔ Aileye karşı: Kurallara uymak, saygılı olmak.
✔ Okula karşı: Derslere zamanında gelmek, ödev yapmak.
✔ Topluma karşı: Çevreyi korumak, vergi vermek.
✔ Mesleki: Doktorun hastayı iyileştirme, öğretmenin eğitim verme sorumluluğu.

Önemli:

• Her hakkın bir sorumluluğu vardır.
• Roller değiştikçe hak ve sorumluluklar da değişir.
• Toplumdaki uyum, rollerin gereğini yerine getirmeye bağlıdır.

Özet:

• Roller hayatımızı şekillendirir.
• Haklar özgürlük alanımızı belirler.
• Sorumluluklar toplumsal düzenin temelidir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi bir öğrencinin okulda üstlendiği rollerden biri değildir?
A) Sınıf başkanı olmak
B) Ödevlerini zamanında yapmak
C) Ailesine maddi destek sağlamak
D) Kulüp çalışmalarına katılmak
Doğru Cevap: C
Çözüm: Öğrencinin okulda üstlendiği roller, okul ortamına ait sorumlulukları kapsar. Ailesine maddi destek sağlamak ev ortamında ve yetişkinlerin görevidir. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

2. Aşağıdakilerden hangisi hem bir gruba ait olmanın hem de bir rol üstlenmenin sonucudur?
A) Evde televizyon izlemek
B) Okulda sınıf temsilcisi olarak görev yapmak
C) Markette alışveriş yapmak
D) Tatilde dinlenmek
Doğru Cevap: B
Çözüm: Sınıf temsilcisi olmak, hem bir grubun (sınıf) üyesi olmayı hem de o grup içinde bir rol (temsilcilik) üstlenmeyi ifade eder. Diğer seçenekler bireysel faaliyetlerdir.

3. Aşağıdakilerden hangisi bir bireyin farklı gruplarda farklı roller üstlenebileceğini gösterir?
A) Ayşe okulda öğrenci, evde abladır.
B) Ahmet her gün kitap okur.
C) Elif arkadaşlarıyla oyun oynar.
D) Can pazartesi günü sinemaya gider.
Doğru Cevap: A
Çözüm: Ayşe’nin okulda öğrenci, evde abla olması, aynı kişinin farklı gruplarda farklı roller üstlenebileceğini gösterir. Bu yüzden doğru cevap A seçeneğidir.

4. Bir öğrencinin sınıfta “disiplin temsilcisi” olarak seçilmesi ne anlama gelir?
A) O öğrenci artık derse katılmaz.
B) Tüm sınıfı yönetir.
C) Sınıfta kuralların uygulanmasına yardımcı olur.
D) Diğer arkadaşlarının yerine sınavlara girer.
Doğru Cevap: C
Çözüm: Disiplin temsilcisi, sınıf içinde kurallara uyulmasını sağlamakla görevli olan öğrencidir. Yönetici ya da sınavlara giren kişi değildir. Bu nedenle C seçeneği doğrudur.

5. Aşağıdakilerden hangisi resmi bir grup değildir?
A) Okul öğrenci meclisi
B) Mahalle futbol takımı
C) Polis teşkilatı
D) Milli Eğitim Bakanlığı
Doğru Cevap: B
Çözüm: Resmi gruplar, belli kurallara ve yasalara bağlı olarak çalışan kurumlardır. Mahalle futbol takımı ise daha çok gönüllülük esasına dayalı bir gruptur. Bu nedenle B seçeneği resmi grup değildir.