Protista Âlemi

• Protista âlemindeki canlılar ökaryot hücre yapısına sahiptir ve genellikle tek hücreli olurlar. Ancak bazı protistler (algler) çok hücreli olabilir.
• Protista âleminde ototrof, heterotrof ve hem ototrof hem heterotrof türler bulunabilir.
• Protistlerin bazıları eşeyli üreme ile çoğalırken, bazıları eşeysiz üreme gösterir. Ayrıca sporla üreyen protist türleri de vardır.
• Tatlı suda yaşayan tek hücreli protistler, suyun hücre içine girmesi nedeniyle fazla suyu dışarı atmak için kontraktil koful adı verilen bir organel kullanır.
• Protista âleminde, kamçı, yalancı ayak ve sil gibi çeşitli hareket yapıları görülür. Bazı protistler ise hareket organeli bulundurmaz ve pasif şekilde hareket eder.

Protistlerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Bazı protistler, endüstride ve canlı atıkların parçalanmasında kullanılır.
• Algler, antibiyotik üretimi, yiyecek, kozmetik, tıbbi ürünler ve boya yapımında kullanılır.
• Bazı algler, yapılarında silis içerir. Silisyum, diş macunu gibi ürünlerde parlatıcı olarak ve izolasyon malzemesi olarak kullanılmaktadır.

Bitkiler Âlemi

• Bitkiler âlemi, ökaryot hücre yapısına sahip çok hücreli canlılardan oluşur.
• Bitkiler, genel olarak (parazit bitkiler hariç) fotosentez yaparak kendi besinlerini üretirler. Fotosentez sırasında güneş ışığı kullanılarak kloroplast adı verilen organelde besin sentezlenir.
• Bitkiler, iletim demetleri ve kanalları sayesinde su ve besin taşınmasını gerçekleştirirler.
• Köklerden alınan su ve mineraller, iletim demetleri yardımıyla yapraklara taşınır. Yapraklardaki fotosentez sonucu oluşan organik maddeler yine iletim demetleri aracılığıyla bitkinin diğer bölümlerine taşınır.
• Toprağa bağlı olarak yaşadıkları için hareket edemezler. Ancak bitkiler, ışığa veya suya yönelme gibi dış uyaranlara tepki gösterirler.
• Bitkilerin hücre duvarında bulunan poliskarbonatlar, bitkilere sertlik ve direnç kazandırır.
• Bitkiler eşeyli veya eşeysiz üreme gösterebilirler.
• Tohumlu bitkilerin çoğu üreme organları olan çiçeklere sahiptir.

Bitkilerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Bitkiler, fotosentez sırasında atmosferdeki karbondioksiti oksijene dönüştürerek birçok canlıya yaşam kaynağı sağlar.
• Birçok bitki türü, insanlar için gıda ve enerji kaynağıdır.
• Bitkiler ayrıca ilaç, kozmetik, tekstil gibi birçok sektörde de hammadde olarak kullanılırlar.

Bitkilerin Sınıflandırılması:

Tohumlu Bitkiler

Açık Tohumlu Bitkiler:

• Tohumları yumurtalık içinde değil, kozalak yapraklarının altında açıkta bulunur.
• Çoğunlukla ağaç veya çalılardan oluşur ve uzun ömürlüdürler.
• Gerçek meyve oluşturmazlar.
• Örnek: Çam, köknar, ladin, servi, ardıç vb.

Kapalı Tohumlu Bitkiler:

• Tohumları, yumurtalık içinde kapalı ortamda bulunur.
• Otsu, odunsu, tek yıllık ve çok yıllık bitki çeşitlerine sahiptirler.
• Gerçek meyveleri vardır.
• Örnek: Elma, armut, şeftali, kiraz, baklagiller, tahıllar vb.

Mantarlar Âlemi

• Mantarlar, ökaryot hücre yapısına sahip olup, büyük çoğunluğu çok hücrelidir. Maya mantarları ise tek hücreli mantar türlerindendir.
• Heterotrof beslenirler, yani organik besin ihtiyaçlarını dışarıdan sağlarlar. Çürükçül (saprotrof) ya da parazit olarak beslenirler.
• Mantarların büyük kısmında hif adı verilen ince iplikçikler bulunur. Bu iplikçikler birleşerek miselyum denilen yapıyı oluşturur ve mantarın bulunduğu ortama tutunmasını sağlar.
• Tomurcuklanma, sporla üreme gibi yöntemlerle eşeyli ve eşeysiz olarak çoğalabilirler.
• Glikojen depo polisakkarit olarak kullanılır.
• Mantarlar, hem bitkisel hem hayvansal özellikler gösterirler. Örneğin, hücre çeperi bitkilerdeki gibi bulunur, ancak heterotrof beslenmeleri hayvanlara benzer.

Mantarların Bitkiler ve Hayvanlara Benzeyen Özellikleri

• Bitkilere benzer özellikleri:
  • Hücre çeperi vardır.
  • Aktif hareket yetenekleri yoktur.
• Hayvanlara benzer özellikleri:
  • Heterotrof beslenirler.
  • Glikojen depo maddesi olarak kullanılır.

Mantarların Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Mantarlar, çürükçül olarak doğadaki organik maddelerin ayrıştırılmasında önemli bir rol oynarlar.
• Gıda ve ilaç endüstrisinde birçok mantar türü kullanılır. Örneğin, maya mantarları fermantasyon yoluyla ekmek ve alkol üretiminde kullanılır.
• Bazı mantarlar antibiyotik ve ilaç üretiminde kullanılır (Penicillium gibi).
• Mantarlar, biyoteknolojik süreçlerde de kullanılarak çevreyi temizlemek amacıyla (biyoremidasyon) uygulanır.

Hayvanlar Âlemi

• Hayvanlar, ökaryot hücre yapısına sahip, çok hücreli canlılardır.
• Bu âlemdeki canlıların tamamı tüketicidir (heterotrof) ve organik besin ihtiyaçlarını dışarıdan karşılarlar.
• Hayvanların büyük bir kısmı aktif hareket eder, bu özellik onları bitkilerden ayıran önemli farklardan biridir.
• Hücre zarı dışında hücre çeperi bulunmaz, bu da hayvan hücrelerini bitkilerden ayıran bir başka özelliktir.
• Hayvanlarda depo edilen karbonhidrat glikojendir.

Hayvanlar, omurgasızlar ve omurgalılar olmak üzere iki büyük gruba ayrılır:

Omurgasızlar:

• Süngerler
• Sölenterler
• Solucanlar
• Yumuşakçalar
• Eklem bacaklılar
• Derisi dikenliler

Omurgalılar:

• Balıklar
• İki yaşamlılar
• Sürüngenler
• Kuşlar
• Memeliler

Süngerler:

• Denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar.
• Basit yapılı canlılardır; organ ve sistemleri bulunmaz.
• Vücutlarında bulunan porlar sayesinde su geçirir, besin alır ve atıkları dışarı atarlar.
• Alınan besinler hücre içinde sindirilir.

Sölenterler:

• Deniz anası, hidra ve mercan bu gruptadır.
• Dokunma organları ve sinir sistemleri vardır.
• Vücutlarında ağız ve anüs görevini yapan tek bir açıklık bulunur.
• Sindirim kanalına sahiptirler.
• Sölenterler, savunma ve avlanma amacıyla kullanılan yakıcı hücrelere sahiptir.
• Yakaladıkları organizmaları ağız boşluğuna çekerek sindirim kanalında sindirirler.

Solucanlar:

• Solucanlar, denizlerde, tatlı sularda, nemli topraklarda ve bazı hayvanların içinde parazit olarak yaşayabilirler.
• Toprağı havalandırarak, organik maddeleri parçalayarak ve besin döngüsünü sağlayarak ekolojik olarak önemli rollere sahiptirler.
• Bazı solucan türleri insanlarda ciddi hastalıklara yol açabilir.
• Yassı, yuvarlak ve halkalı solucanlar olmak üzere üç gruba ayrılırlar.

Yumuşakçalar:

• Vücutları yumuşaktır ve çoğunda kalsiyum karbonattan oluşan bir kabuk bulunur.
• Dış iskelet görevi yapan kabuk, yumuşakçaların korunmasını ve avcılardan korunmasını sağlar.
• Deniz, tatlı su ve karasal ortamlarda yaşarlar.
• Salyangoz, midye, ahtapot ve mürekkep balığı gibi türler bu gruba dahildir.

Eklem Bacaklılar:

• Kitinden oluşan sert yapılı bir dış iskelete sahiptirler.
• Bükülme özelliğine sahip eklemli bacaklara sahiptirler.
• Hayvanlar âleminde en fazla türe sahip olan grup eklem bacaklılardır.
• Böcekler, örümcekler, akrepler, çıyanlar, yengeçler gibi canlılar eklem bacaklılar grubuna dahildir.
• Çoğu böcek türünde başkalaşım (metamorfoz) gözlenir.

Derisi Dikenliler:

• Derisi dikenliler, vücutlarını kaplayan ve avcılardan koruyan deri dikenlerine sahiptirler.
• Tüp ayaklar sayesinde hareket eder ve besin toplar, ayrıca solunum yaparlar.
• Kalsiyum karbonat plakalarından oluşan bir iç iskelete sahiptirler.
• Deniz yıldızı, deniz kestanesi ve deniz hıyarı bu gruba örnek verilebilecek canlılardandır.

Omurgalı Hayvanlar:

Balıklar:

• Balıkların vücutları genellikle pullarla kaplıdır.
• Çoğu balığın iskeleti kemik ya da kıkırdak yapısındadır. Köpek balıkları ve vatozlar gibi balıklar kıkırdaktan oluşan iskelete sahiptir.
• Balıkların kalpleri 2 odacıklı olup sadece kirli kan taşır. Solungaçları ile gaz alışverişi yaparak temiz kan dolaşıma karışır.
• Balıklarda büyük dolaşım görülmez, sadece küçük kan dolaşımı vardır.
• Başkalaşım ve çift yaşamlılık gibi özellikleri yoktur.
• Sadece balıklara özgü olan özelliklerden bazıları:
  • Kalpleri 2 odacıklı olup, sadece kirli kan bulunur.
  • Vücutlarında solungaçlar yardımıyla temizlenmiş oksijen dolaşır.
  • Vücutları genellikle pullarla kaplıdır.
• Örnek türler: Hamsi, istavrit, sazan, vatoz, köpek balığı.

Balıkların Sınıflandırılması:

İki Yaşamlılar:

• Larva döneminde suda yaşarlar, erginlik dönemlerinde karada ya da suda yaşayabilirler.
• Derileri çıplak olup, nemli ve kaygandır. Solunum deriden ya da akciğerlerden gerçekleşir.
• Kalpleri 3 odacıklıdır (2 kulakçık, 1 karıncık).
• Eşeyli üreyerek dış döllenme ile ürerler.
• Örnek: Kurbağa.
• Başkalaşım (metamorfoz) geçirirler.
• Sadece iki yaşamlılarda görülen özelliklerden bazıları:
  • Tam metamorfoz gerçekleşir.
  • Deride salyangoz benzeri bir yapı ve bezler bulunur.
• Örnek: Semender ve kurbağa türleri.

Sürüngenler:

• Vücutları keratin pullarla kaplıdır, bu sayede su kaybını azaltarak kuru ortamlarda yaşamaya adapte olurlar.
• Kalpleri 3 odacıklıdır (2 kulakçık, 1 karıncık), karnı karışık kan taşır. Kalpten temiz ve kirli kan karışarak vücuda pompalanır.
• Açık dolaşım sistemi yoktur, tamamen kapalı dolaşım sistemi mevcuttur.
• Sürüngenler iç döllenme ile ürer ve yumurtlayarak çoğalırlar.
• Sadece sürüngenlere özgü bazı özellikler:
  • Vücutları keratin pullarla kaplıdır.
  • Örnek: Yılan, kertenkele, kaplumbağa, timsah

Kuşlar:

• Vücutları tüylerle kaplıdır. Tüyler, vücut ısısını sabit tutarak uçarak hareket etmelerini sağlar.
• Kalpleri 4 odacıklıdır (2 kulakçık, 2 karıncık), kan dolaşımı tamamen ayrılmıştır; temiz ve kirli kan karışmaz.
• Kuşlarda hava keseleri bulunur, bu da nefes alırken bile oksijen almalarını sağlar ve uçmalarını kolaylaştırır.
• Hafif iskelet yapısı ve kaslı kanatlar, onların uçmasını kolaylaştıran özelliklerdir.
• Örnek: Kartal, serçe, güvercin.

• Kuşlarda dişler bulunmaz. Bunun yerine mekanik sindirim için taşlık yapısı vardır.
• Yavru bakımı görülür, yavrular yumurtadan çıktığında ebeveynler tarafından korunur ve beslenir.
• Tükürük ve ter bezleri bulunmaz.
• Sadece kuşlara özgü bazı özellikler:
  • Vücutları tüylerle kaplıdır.
  • Akciğerlere bağlı hava keseleri bulunur, bu da sürekli oksijen alışverişini sağlar.
  • Uzun kemiklerinin iç kısmı boş olup, bu da uçmayı kolaylaştırır.
  • Sindirim için taşlık kısmı bulunur.
• Örnek: Kartal, serçe, tavuk, devekuşu, penguen.

Memeliler:

• Vücutları kıllarla kaplıdır.
• 4 odacıklı kalpleri vardır. Temiz ve kirli kan karışmaz.
• Büyük ve küçük kan dolaşımı birlikte görülür.
• Vücut ısısı sabittir, sıcakkanlı canlılardır.
• Eşeyli üreme görülür ve iç döllenme ile ürerler. Yavrular canlı doğar ve anneleri tarafından emzirilir.
• Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerde bulunan alveoller, gaz değişimini sağlar.
• Sadece memelilerde görülen bazı özellikler:
  • Vücutları kıllarla kaplıdır.
  • Yavrular doğumdan sonra emzirilir.
  • Diyafram kası bulunur, solunuma yardımcı olur.
• Örnek: İnsan, kedi, köpek, maymun, yarasa, balina, fok.

Gagalı Memeliler:

• Yumurta ile çoğalan memelilerdir.
• İç döllenme ve dış gelişme gözlenir.
• Örnek: Dikenli karınca yiyen, ornitorenk.

Keseli Memeliler:

• Gelişimlerini tamamlamadan doğan yavrular, annenin kesesine girer ve burada süt bezlerinden beslenirler.
• İç döllenme ve kısmen dış gelişme görülür.
• Örnek: Kanguru, koala, panda, keseli karınca yiyen.

Plasentalı Memeliler:

• Yavrular, gelişimlerini döl yatağında (rahim) tamamlar.
• Bebek ile anne arasındaki besin ve gaz alışverişi plasenta aracılığıyla sağlanır.
• İç döllenme ve tamamen iç gelişme gözlenir.
• Örnek: İnsan, köpek, kedi, tavşan, maymun.