ÜÇ ÜST ÂLEM (DOMAIN) SİSTEMİNDE YER ALAN CANLILARIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

• Günümüzde canlıların sınıflandırılmasında 3 domainli (Bakteri, Arke, Ökaryot) ve 6 âlemli (Bakteri, Arke, Protista, Bitki, Mantar, Hayvan) sistem kullanılmaktadır.

Bakteriler Domaini

• Bakteriler, prokaryot hücre yapısına sahip, tek hücreli canlılardır.
• Çekirdek zarı bulunmadığından, kalıtsal materyal (DNA) hücre sitoplazmasında serbest halde bulunur. DNA’ları halkasal yapıda olup, histon proteinleri içermez.
• Bakterilerde tek bir kromozom bulunur.
• Sitoplazmalarında ribozom bulunur. Ribozomlar, protein sentezinin yapıldığı organellerdir.
• Hücre duvarı, peptidoglikan (protein + karbonhidrat) yapısına sahiptir. Peptidoglikan hücre duvarı, bakterilere yapısal destek sağlar. Bazı bakterilerde (örneğin mikoplazma bakterisinde) hücre duvarı bulunmaz.
• Depo maddesi olarak glikojen kullanılır.
• Bakteriler, mitoz ile bölünerek çoğalırlar. Bu çoğalma şekli eşeysiz üreme olarak bilinir.

Bütün Bakterilerde Bulunan Yapılar:

• Hücre zarı
• Sitoplazma
• Ribozom
• DNA ve RNA
• Glikojen

Bazı Bakterilerde Bulunan Yapılar:

• Klorofil
• Pilus
• Kamçı
• Kapsül
• Plazmit
• Endospor oluşumu

• Bazı bakterilerde hücre duvarının dış kısmında polisakkarit bir yapıdan oluşan koruyucu bir kapsül bulunur. Kapsül, bakterilerin savunma mekanizmasına yardımcıdır.
• Pilus ve kamçı, bakterilerin hareket etmesini ve tutunmasını sağlayan yapılardır.
• Endospor, bakterilerin olumsuz çevre koşullarına karşı dayanıklılık kazanmasını sağlar. Endosporlar, bakterilerin zorlu koşullarda hayatta kalmasına yardımcı olur.

• Bazı bakterilerde, hücre DNA’sının dışında bulunan plazmit adı verilen daha küçük ve halkasal bir DNA parçası bulunur. Plazmitler, bakterilere antibiyotiklere ve kimyasallara karşı direnç kazanma yeteneği sağlar.
• Klorofil taşıyan bazı bakteriler, ışığı soğurarak fotosentez yoluyla kendi organik besinlerini üretebilirler. Klorofil bulunan bakteriler, fotosentez yaparak enerji elde eder.
• Kemosentez yapan bazı bakteriler ise organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürerek enerji elde eder. Kemosentez, ışık olmadan da gerçekleşebilen bir enerji üretim yöntemidir.
• Bakteriler, olumsuz çevre koşullarında hayatta kalmak için endospor adı verilen özel yapılar oluşturur. Endosporlar, bakteriyi kuraklık, aşırı sıcaklık gibi zorlu çevre koşullarında korur ve uzun süre hayatta kalmalarını sağlar.
• Bakteriler, metabolik faaliyetlerini gerçekleştirmek için oksijenli veya oksijensiz solunum yapabilirler. Oksijensiz solunum yapan bakteriler, enerji üretimini hücre zarından gerçekleştirir.

Bakterilerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Saprotrof (çürükçül) bakteriler, organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere dönüştürür ve ekosistemde madde döngüsünde önemli rol oynar.
• Azot bağlayıcı bakteriler, toprağa azot kazandırarak bitkilerin gelişimini destekler (biyolojik azot fiksasyonu).
• Bazı bakteriler, sindirim sistemimizde B ve K vitaminleri üretir ve sindirime yardımcı olur.
• Antibiyotik ve hormon üretimi için bazı bakteriler tıbbi alanda kullanılmaktadır.
• Bakteriler, endüstriyel üretimlerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Yoğurt, peynir ve turşu gibi gıdaların üretiminde fermantasyon yapan bakterilerden faydalanılır.
• Biyoremediasyon denilen yöntemle, bakteriler çevreyi temizleme amacıyla kullanılabilir; kirlenmiş su ve toprakları temizlerler.

Arkeler Domaini

• Arkeler, prokaryot hücre yapısına sahip, tek hücreli canlılardır.
• Genellikle ekstrem koşullarda (çok tuzlu, aşırı sıcak, aşırı asidik vb.) hayatta kalabilen canlılardır.
• Arkelere özgü bazı özellikler, onları bakterilerden ayırır:
  • Hücre zarı, bakterilerden farklı bir yapıya sahiptir.
  • Hücre duvarlarında bakterilerdeki gibi peptidoglikan değil, psödopetidoglikan bulunur.
  • RNA çeşitleri ve genetik dizilimleri bakterilerden farklıdır.
  • Arkelere ait DNA’da histon proteinleri yer alır.
• Bilinen birçok arke, kemosentez yaparak enerji elde eder ve inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. Bunun yanında bazı arkeler heterotrof (tüketici) olarak beslenirler.

Arkelerin Biyolojik ve Ekonomik Önemi

• Dirençli enzimleri sayesinde, metalleri arıtma ve düşük kaliteli metal atıklarının temizlenmesinde kullanılırlar.
• Bazı arkeler, kirlenmiş su ve toprakların temizlenmesinde kullanılmak üzere biyoteknolojik alanlarda kullanılmaktadır.
• Biyogaz üretimi: Çöplerden veya gübrelerden elde edilen biyogaz üretiminde bazı arkelerden yararlanılır.
• Selüloz sindirimi sağlayan bazı arkeler, otçul canlıların sindirim sisteminde bulunarak selülozun parçalanmasına ve enerjiye dönüştürülmesine katkı sağlarlar.

Ökaryot Domaini