Sözel Mantık ve Muhakeme 5. Sınıf Türkçe

5. Sınıf 5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı Konu Anlatımı

29.03.2025

Sözel mantık ve muhakeme, Türkçe dersinin önemli bir parçasıdır. Bu konu, öğrencilerin okuduğunu anlama, yorumlama, çıkarım yapma ve mantıksal bağlantılar kurma becerilerini geliştirir. Şimdi bu konuyu detaylı bir şekilde inceleyelim.

Sözel Mantık Nedir?

Sözel mantık, verilen bilgileri doğru şekilde analiz ederek sonuç çıkarma becerisidir. Bu beceri, metinlerdeki ilişkileri anlamayı, neden-sonuç bağlantıları kurmayı ve mantıksal çıkarımlar yapmayı gerektirir.

Örnek:

“Tüm kuşlar uçar. Penguen bir kuştur. O halde penguen de uçar.”
Bu önermede mantık hatası vardır çünkü penguenler uçamaz. Burada genel bir kuralın her zaman doğru olmadığını anlamak gerekir.

Muhakeme Nedir?

Muhakeme, bir konuyu akıl yürüterek değerlendirme ve karar verme sürecidir. Türkçe dersinde muhakeme, okuduğunu anlama ve yorumlama yeteneğiyle doğrudan ilişkilidir.

Muhakeme Türleri:

Tümevarım (İndüksiyon): Özelden genele gidilir.
Örnek: “Ali, Ayşe ve Can kitap okumayı seviyor. O halde tüm çocuklar kitap okumayı sever.” (Bu her zaman doğru olmayabilir.)
Tümdengelim (Dedüksiyon): Genelden özele gidilir.
Örnek: “Tüm insanlar ölümlüdür. Ali bir insandır. O halde Ali de ölümlüdür.” (Bu mantıklı bir çıkarımdır.)

Sözel Mantık ve Muhakeme Soru Tipleri

sınıf düzeyinde karşılaşılabilecek bazı sözel mantık soru türleri şunlardır:

a) Sıralama ve Gruplandırma Soruları

Verilen bilgilere göre doğru sıralamayı veya gruplandırmayı yapmak gerekir.

Örnek Soru:

“Ahmet, Berke’den uzundur. Can, Ahmet’ten kısadır. Buna göre en uzun boylu kimdir?”
Çözüm: Ahmet > Berke ve Ahmet > Can → En uzun Ahmet‘tir.

b) Neden-Sonuç İlişkisi

Bir olayın nedenini veya sonucunu bulmaya yönelik sorulardır.

Örnek Soru:

“Yağmur yağdığı için piknik iptal oldu.”
Bu cümlede neden “yağmur yağması”, sonuç ise “pikniğin iptal olması”dır.

c) Çıkarım Yapma

Metinden hareketle doğru çıkarımı bulmak gerekir.

Örnek Soru:

“Bütün çiçekler su ister. Gül bir çiçektir.”
Buna göre hangi çıkarım doğrudur?
A) Güller su istemez.
B) Güller de su ister.
Doğru Cevap: B

d) Eksik Tamamlama

Verilen bilgilerdeki boşlukları mantıklı şekilde doldurmak gerekir.

Örnek Soru:

“Eğer bugün hava güneşli olsaydı, ……… .”
Boşluğa en uygun ifade hangisidir?
A) Dışarı çıkardık
B) Yağmur yağardı
Doğru Cevap: A

Sözel Mantık ve Muhakeme Geliştirme Yöntemleri

Bol bol kitap okuyun: Okuduğunuzu anlama beceriniz gelişir.
Günlük hayattaki olayları sorgulayın: “Neden böyle oldu?”, “Sonuç ne olabilir?” gibi sorular sorun.
Bulmaca ve zeka oyunları çözün: Sudoku, mantık bulmacaları gibi etkinlikler zihninizi geliştirir.
Deneme soruları çözün: Farklı soru tiplerini görmek pratik kazandırır.

Örnek Çözümlü Test Soruları

Soru 1: Sıralama Mantığı

Metin:
“Ezgi, Deniz’den uzundur. Deniz, Aslı’dan kısadır. Buna göre en uzun boylu kimdir?”

Seçenekler:
A) Ezgi
B) Deniz
C) Aslı
D) Bilinemez

Çözüm:

Ezgi > Deniz
Deniz < Aslı → Aslı > Deniz
Ezgi ve Aslı’yı karşılaştıracak bir bilgi yok.
Doğru Cevap: D (Bilenemez)

Soru 2: Neden-Sonuç İlişkisi

Metin:
“Yollar buz tuttuğu için okullar tatil edildi.”
Bu cümledeki neden ve sonuç aşağıdakilerden hangisidir?

Seçenekler:
A) Neden: Okullar tatil edildi / Sonuç: Yollar buz tuttu
B) Neden: Yollar buz tuttu / Sonuç: Okullar tatil edildi
C) Neden: Hava soğuktu / Sonuç: Yollar kapandı
D) Neden: Okullar kapandı / Sonuç: Öğrenciler sevindi

Çözüm:

Neden: Yolların buz tutması
Sonuç: Okulların tatil edilmesi
Doğru Cevap: B

Soru 3: Çıkarım Yapma

Metin:
“Bütün kuşlar uçar. Penguen bir kuştur.”
Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur?

Seçenekler:
A) Penguenler uçamaz.
B) Penguenler de uçar.
C) Bazı kuşlar uçmaz.
D) Hiçbir kuş yüzemez.

Çözüm:

Genel kural: “Bütün kuşlar uçar” deniyor, ancak gerçekte penguenler uçamaz.
Metne göre mantıksal çıkarım “Penguenler de uçar” olmalıdır.
Doğru Cevap: B (Metne göre kesin sonuç bu, gerçek hayatla karıştırmayın!)

Soru 4: Eksik Tamamlama

Metin:
“Eğer bugün yağmur yağarsa, ……… .”
Boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

Seçenekler:
A) Güneş açar
B) Şemsiye almam gerekir
C) Hava çok sıcak olur
D) Karlar erir

Çözüm:

“Yağmur yağarsa” ile mantıklı bağlantı kuran seçenek şemsiye almaktır.
Doğru Cevap: B

Soru 5: Mantıksal Kurgu

Metin:
“Bütün çiçekler su ister. Kaktüs bir bitkidir, ama çiçek değildir.”
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

Seçenekler:
A) Kaktüs su istemez.
B) Kaktüs de çiçektir.
C) Bazı çiçekler su istemez.
D) Kaktüsün su isteyip istemediği belirtilmemiş.

Çözüm:

Metinde “kaktüs çiçek değildir” deniyor, bu yüzden “çiçekler su ister” kuralı kaktüs için geçerli değil.
Kaktüsün su isteyip istemediği belirtilmemiş.
Doğru Cevap: D

Sonuç

Sözel mantık ve muhakeme, hem günlük hayatta hem de sınavlarda önemli bir beceridir. Bu konuyu geliştirmek için bol bol pratik yapmalı, okuduğunuz metinleri analiz etmeli ve mantık soruları çözmelisiniz.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Ali, Burcu ve Can kütüphaneye sırayla giriyor. Burcu, Can’dan önce ama Ali’den sonra giriyor.
Bu sıralamaya göre kütüphaneye ilk giren kimdir?
A) Ali
B) Burcu
C) Can
D) Belli olmaz
Cevap: A
Çözüm: Burcu, Ali’den sonra; Can’dan önce giriyorsa, sırayla: Ali – Burcu – Can olur. İlk giren Ali’dir.

2. Bir sınıfta Elif, Ferhat ve Gökhan sıralarını değiştiriyor. Elif soldaki sıradan en sağa geçiyor. Ferhat, Elif’in eski yerine geçiyor. Gökhan ise yerinden hiç kıpırdamıyor.
Gökhan nerede oturuyordur?
A) Ortada
B) En solda
C) En sağda
D) Elif’in yerinde
Cevap: A
Çözüm: Elif sağa geçti, Ferhat sola geçti, Gökhan yerinde kaldı, yani ortadadır. Doğru cevap A.

3. Bir okul gezisine 3 öğrenci katılıyor: Mehmet, Nisa ve Okan. Öğrencilerden biri geziye katılmadı. Nisa katıldığını söylüyor, Okan da Nisa’nın doğru söylediğini onaylıyor. Mehmet ise “Nisa yalan söylüyor.” diyor.
Eğer yalnızca bir kişi doğruyu söylüyorsa, geziye kim katılmamıştır?
A) Mehmet
B) Nisa
C) Okan
D) Hiçbiri
Cevap: B
Çözüm: Nisa katıldım dedi. Okan onu onayladı. Mehmet yalan söylüyor dedi. Sadece biri doğru söylüyorsa, Nisa ve Okan birlikte doğru söylüyorsa bu mümkün değil. Sadece Mehmet doğru söylüyor olabilir. O zaman Nisa yalan söylüyor = geziye katılmadı. Doğru cevap B.

4. Zeynep, Halil, Ece ve Tunç boy sırasına göre dizildiklerinde Halil en uzun, Tunç en kısa çocuktur. Zeynep, Halil ile Ece’nin arasında durmaktadır.
Buna göre boy sıralaması nasıldır?
A) Tunç – Ece – Zeynep – Halil
B) Tunç – Zeynep – Ece – Halil
C) Tunç – Zeynep – Halil – Ece
D) Ece – Zeynep – Tunç – Halil
Cevap: A
Çözüm: Halil en uzun, Tunç en kısa. Zeynep, Halil ve Ece arasında = arada yer alır. Bu durumda: Tunç – Ece – Zeynep – Halil doğru olur.

5. Ayşe, Berk ve Cem bir matematik yarışmasına katıldı. Yarışma sonunda şu bilgiler verildi:

Ayşe, Berk’ten daha yüksek puan aldı.
Cem, Ayşe’den daha düşük puan aldı.
Buna göre puanı en yüksek olan kimdir?
A) Ayşe
B) Berk
C) Cem
D) Belli değil
Cevap: A
Çözüm: Ayşe > Berk, Ayşe > Cem → Ayşe ikisinden de yüksek puan aldı. En yüksek puan Ayşe’de.