Temel Haklar ve Özgürlükler

Temel haklar, insanların doğuştan sahip olduğu, onurlu bir yaşam sürmeleri için gerekli haklardır.
Özgürlük, bireyin dış etkenlerden bağımsız şekilde, kendi iradesiyle karar verebilmesidir.
Bu haklar anayasa ile güvence altına alınır ve devlet tarafından korunur.

---

Anayasada Güvence Altına Alınan Bazı Temel Haklar

Madde 17 – Kişi Dokunulmazlığı ve Yaşama Hakkı
Her birey, yaşama ve beden bütünlüğünü koruma hakkına sahiptir. Tıbbi müdahaleler rıza olmadan yapılamaz.

Madde 20 – Özel Hayatın Gizliliği
Kişilerin özel yaşamı ve ailesi mahremdir; gizlilik hakkı ihlal edilemez.

Madde 22 – Haberleşme Hürriyeti
Bireylerin iletişim kurma özgürlüğü vardır; bu iletişimin gizliliği de esastır.

Madde 23 – Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü
Herkes yurt içinde serbestçe yerleşip seyahat edebilir. Vatandaş, keyfi olarak sınır dışı edilemez.

Madde 25 – Düşünce Özgürlüğü
Her birey düşüncesini özgürce oluşturabilir ve açıklamak zorunda değildir. Bu nedenle suçlanamaz.

---

Eğitim ve Sağlık Hakları

Madde 42 – Eğitim Hakkı
Kimse eğitim hakkından mahrum bırakılamaz. Eğitim, çağdaş, bilimsel ve Atatürk ilke ve inkılaplarına dayalı olmalıdır.

Madde 56 – Sağlık Hakkı
Herkes sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet, sağlığı korumakla ve sağlık hizmetlerini sunmakla yükümlüdür.

---

Demokrasiyle İlgili Hak

Madde 67 – Seçme ve Seçilme Hakkı
Vatandaşlar, özgürce oy kullanabilir, seçilebilir ve referandumlara katılabilir.

---

Temel Hakların Özellikleri

Bu haklar vazgeçilmez,
Dokunulmaz,
Devredilemez niteliktedir.
Her bireyin doğuştan sahip olduğu bu haklar evrenseldir.

---

Sınırlanabileceği Durumlar

Bazı istisnai durumlarda temel hak ve özgürlüklerde sınırlama yapılabilir. Bunlar:

• Savaşlar
• Terör olayları
• Doğal afetler
• Salgın hastalıklar
• Olağanüstü hâller

Sorumluluklarımız

Her birey, vatandaşı olduğu devlete karşı belirli yükümlülükler taşır. Devlet vatandaşına bazı haklar tanırken, vatandaşın da devlete karşı görevleri bulunur. Bu tür yükümlülüklere vatandaşlık görevi denir.

---

Bilgi:
Sorumluluk: Kişinin kendine ya da başkalarına karşı yerine getirmesi gereken zorunlu görevlerdir. Hem bireysel hem toplumsal alanda geçerlidir.

---

Temel Vatandaşlık Görevleri

Oy Kullanmak:
18 yaşına ulaşmış her vatandaş, seçimlerde oy kullanarak ülke yönetiminde söz hakkına sahip olmalı, demokratik sürece katkıda bulunmalıdır.

Askerlik Yapmak:
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her sağlıklı erkek, 20 yaşına geldiğinde askerlik görevini yerine getirmekle yükümlüdür.

Kanunlara Uymak:
Toplumda düzenin sağlanması, adaletin korunması ve özgürlüklerin güvence altına alınması için yasalar herkes için bağlayıcıdır.

Vergi Vermek:
Kamu hizmetlerinin karşılanabilmesi için, her vatandaş gelirine uygun şekilde vergi ödemekle sorumludur.

---

JETT BİLGİ

İnsan Hakları, her bireyin doğuştan sahip olduğu, kimliğinden bağımsız haklardır.
Bu haklar evrensel, devredilemez ve vazgeçilmezdir. Hiçbir şekilde kısıtlanamaz ya da yok sayılamaz.

Çocuk Hakları, 20 Kasım 1989’da Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile güvence altına alınmıştır.
Bu sözleşmeye göre; her çocuk din, dil, ırk, cinsiyet ve renk ayrımı yapılmaksızın 18 yaşına kadar özel haklara sahiptir.

Çözümlü Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi çocukların temel haklarından biri değildir?

A) Eğitim hakkı
B) Oyun hakkı
C) Seyahat hakkı
D) Çalışma hakkı

Çözüm: Çocukların temel hakları arasında eğitim, oyun ve sağlıklı yaşam vardır. Ancak çocukların çalıştırılması yasaktır.
Doğru Cevap: D

---

2. Ailemizin geçimini sağlamak için çalışan babamızın aşağıdaki haklarından hangisini kullandığı söylenebilir?

A) Eğitim hakkı
B) Çalışma hakkı
C) Sağlık hakkı
D) Seçme hakkı

Çözüm: Çalışma hakkı, yetişkinlerin geçimlerini sağlamak için yasal işlerde çalışabilmesidir.
Doğru Cevap: B

---

3. Aşağıdakilerden hangisi hem hakkımız hem de sorumluluğumuzdur?

A) Oyuncak almak
B) Okula gitmek
C) Televizyon izlemek
D) Tatil yapmak

Çözüm: Okula gitmek hem çocukların hakkı hem de devletin sunduğu eğitimden yararlanma sorumluluğudur.
Doğru Cevap: B

---

4. “Her çocuk güvenli bir ortamda yaşama hakkına sahiptir.” Bu durum aşağıdaki haklardan hangisiyle ilgilidir?

A) Beslenme hakkı
B) Barınma hakkı
C) Sağlık hakkı
D) Düşünce hakkı

Çözüm: Güvenli bir ortamda yaşamak, çocukların sağlıklı gelişimi için gereklidir ve “sağlık hakkı” kapsamındadır.
Doğru Cevap: C

---

5. Aşağıdakilerden hangisi vatandaşlık sorumluluklarımızdan biri değildir?

A) Vergi vermek
B) Askerlik yapmak
C) Kanunlara uymak
D) İstediğimiz mesleği seçmek

Çözüm: Vergi vermek, askerlik yapmak ve kanunlara uymak sorumluluklarımızdandır. Meslek seçmek ise bir haktır.
Doğru Cevap: D